Μέθοδοι Διδασκαλία Ξένων Γλωσσών-Καινοτόμες Εναλλακτικές Μέθοδοι

Άρθρο της Αναστασίας Γολγάκη

Εναλλακτικές μέθοδοι, στις οποίες μπορεί να αναγνωριστεί μια σαφής τάση προς τον εκτεταμένο εξανθρωπισμό της διδασκαλίας ξένων γλωσσών, έχουν αναδυθεί από την δεκαετία του 1990. Οι πιο σημαντικοί όροι σ’αυτό το πλαίσιο είναι η Suggestopedia/Superlearning, η Total Physical Response (TPR), η Natural Approach (NA), η Silent Way (SW) και η Community Language Learning (CLL).

Αυτές οι μέθοδοι είναι “εναλλακτικές” υπό την έννοια ότι θέτουν διαφορετικές προτεραιότητες από τις ήδη υπάρχουσες προσεγγίσεις. Οι εναλλακτικές μέθοδοι διδασκαλίας που αναφέρονται παραπάνω απομονώνουν μεμονωμένες ψυχολογικές ή παιδαγωγικές πτυχές όπως π.χ “προσαρμόζουν τις αξίες και τους στόχους των εκπαιδευομένων ή λαμβάνουν υπόψη την ψυχολογική και κοινωνική κατάστασή τους”. Επιπλέον, μεταξύ άλλων η έμφαση δίνεται σε μια κατάσταση ψυχικής χαλάρωσης (Suggestopedia), οι γλωσσικές οδηγίες και περιγραφές εκτελούνται αμέσως ως απλές ενέργειες (TPR) και αντιβαίνουν στα βασικά των παραδοσιακών μεθόδων. Πιστεύεται ότι οι μαθητές θα μπορούσαν να μάθουν επαρκώς μια ξένη γλώσσα ακόμη και χωρίς να διορθωθούν τα λάθη μέσω της κατάλληλης προσπάθειας (ΝΑ). Αυτό που έχουν κοινό είναι ότι επικεντρώνονται στον μαθητή, προωθούν τη μάθηση χωρίς άγχος και χωρίς φόβο και δεν αποτελούν μια πολύπλοκη μέθοδο που μπορεί να εφαρμοστεί πλήρως στη διδασκαλία ξένων γλωσσών. Ανεξάρτητα από τους ξεχωριστούς αξιοσημείωτους παράγοντες, καμία από τις μεθόδους που αναφέρονται δεν είναι απολύτως ικανή να παρέχει τη βάση για να σχηματίσουν μια συστηματική διδακτική ξένων γλωσσών. Ωστόσο, οι αρχές τους προσφέρουν σημαντικές προτάσεις για συμβατικές μεθόδους. Ο γενικότερος στόχος της διδασκαλίας πρέπει να είναι η ανάπτυξη επικοινωνιακών γλωσσικών δεξιοτήτων. Μετά από εκτενή μελέτη της σημερινής διδακτικής, της ξένης γλώσσας, αποδεικνύεται ότι μπορεί να θεωρηθεί εκλεκτική. Πρέπει να ληφθεί μέριμνα ώστε να ενσωματωθούν διάφορα πολύτιμα στοιχεία τόσο των παραδοσιακών όσο και των εναλλακτικών μεθόδων προκειμένου να διασφαλιστεί η βέλτιστη διδασκαλία για το συγκεκριμένο πλαίσιο με τις ειδικές ανάγκες του. Ως αποτέλεσμα, ορισμένες μέθοδοι αλληλοεπικαλύπτονται ή αλληλοσυμπληρώνονται. Εάν για παράδειγμα η Suggestopedia συγκριθεί με άλλες προσεγγίσεις, γίνονται αντιληπτές στενές συνδέσεις. Ωστόσο, ορισμένα εμπλουτιστικά στοιχεία λείπουν σε άλλες παρόμοιες μεθόδους, οι οποίες εκτιμώνται ιδιαίτερα στην Suggestopedia.

Όπως ορθώς υποστηρίζει ο Klein Zamyat “Η ιδέα της Suggestopedia έχει αποδειχθεί ότι είναι η απλούστερη και ταυτόχρονα, απόλυτα επαρκές μοντέλο, στο οποίο μπορούν να ενσωματωθούν άλλα πράγματα, χωρίς να χρειάζονται άλλα μοντέλα”.

• Suggestopedia / Superlearning

Είναι μια μέθοδος διδασκαλίας που έχει διαδοθεί από τη δεκαετία του 1960, από τον γιατρό και ψυχολόγο Georgi Lozanov, η οποία έχει επικριθεί για τις υποσχέσεις της στην έρευνα διδασκαλίας-μάθησης λόγω του ψευδοεπιστημονικού της χαρακτήρα. Ο πυρήνας της μεθοδολογίας είναι η συλλογή στοιχείων παιδαγωγικής και μαθησιακής ψυχολογίας, μερικά από τα οποία είναι ήδη γνωστά, για να σχηματίσουν μια ολοκληρωμένη συνολική μεθοδολογία στην οποία ο μαθητής προσφέρεται και απαιτεί υψηλό βαθμό προσωπικής ευθύνης για τη μαθησιακή διαδικασία και σημαντικά περισσότερη πολυδιάστατη μαθησιακή εμπειρία από ό,τι στη συμβατική μετωπική διδασκαλία, η οποία προτείνει την αντίθεση των κατευθύνσεων. Ενώ οι πρώτες εφαρμογές αφορούσαν αποκλειστικά τη διδασκαλία ξένων γλωσσών, η Suggestopedia χρησιμοποιείται επίσης περιστασιακά στη γενική διδασκαλία, καθώς και στην κατάρτιση και την περαιτέρω εκπαίδευση από τη δεκαετία του 1990. Ωστόσο καθώς η μέθοδος βελτιώθηκε, επικεντρώθηκε περισσότερο στην “αποσυμφορητική μάθηση” και τώρα συχνά αποκαλείται “Desuggestopedia”. Το φυσικό περιβάλλον και η ατμόσφαιρα στην τάξη είναι οι ζωτικοί παράγοντες για να διασφαλιστεί ότι οι μαθητές αισθάνονται άνετα και σίγουροι και διάφορες τεχνικές, συμπεριλαμβανομένης της τέχνης και της μουσικής χρησιμοποιούνται από τους εκπαιδευμένους εκπαιδευτικούς. Το μάθημα της Suggestopedia περιλαμβάνει τέσσερις φάσεις: την προπαρασκευαστική φάση, την αποκωδικοποίηση, την δραστηριοποίηση και την ενσωμάτωση. Η μέθοδος αυτή απευθύνεται κυρίως σε ενήλικες διότι περιλαμβάνει μεγαλες συνεδρίες χωρίς κίνηση και υλικό που είναι κατάλληλο μόνο γι’αυτούς.

• Total Physical Response (TPR)

Η TPR είναι μια μέθοδος διδασκαλίας γλωσσών που αναπτύχθηκε από τον James Asher, καθηγητή ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σαν Χοσέ. Βασίζεται στον συντονισμό της γλώσσας και της φυσικής κίνησης. Στην TPR, οι εκπαιδευτές δίνουν εντολές στους μαθητές στη γλώσσα-στόχο με τις κινήσεις του σώματος και οι μαθητές αποκρίνονται με όλη τη δράση του σώματος. Τόσο η ακρόαση όσο και η απόκριση σ’ αυτήν την μέθοδο εξυπηρετούν δύο σκοπούς: Είναι ένα μέσο γρήγορης αναγνώρισης της σημασίας στη γλώσσα που μαθαίνεται και ένα μέσο παθητικής εκμάθησης της δομής της ίδιας γλώσσας.

Ο Asher ανέπτυξε την TPR ως αποτέλεσμα των εμπειριών του, παρατηρώντας τα μικρά παιδιά που μαθαίνουν την μητρική τους γλώσσα. Ο ίδιος έκανε τρείς υποθέσεις με βάση τις παρατηρήσεις του: Πρώτων, ότι η γλώσσα μαθαίνεται κυρίως ακούγοντας. Δεύτερον, ότι η εκμάθηση γλωσσών πρέπει να εμπλέκει το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου και τρίτον, ότι η εκμάθηση της γλώσσας δεν πρέπει να συνεπάγεται άγχος. Η TPR χρησιμοποιείται συχνά μαζί με άλλες μεθόδους και τεχνικές. Είναι δημοφιλές στους αρχάριους και στους νέους μαθητές, αν και μπορεί να χρησιμοποιηθεί με μαθητές όλων των επιπέδων και όλων των ηλικιακών ομάδων.

• Natural Approach (NA)

Η ΝΑ είναι μια μέθοδος διδασκαλίας γλωσσών που αναπτύχθηκε από τους Stephen Krashen και Tracy Terell στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και αρχές του 1980. Στόχος της είναι να ενθαρρύνει τη νατουραλιστική απόκτηση γλωσσών σε μια τάξη και για το σκοπό αυτό δίνει έμφαση στην επικοινωνία και δίνει μειωμένη σημασία στη συνειδητή μελέτη γραμματικής και στη ρητή διόρθωση των λαθών των μαθητών. Καταβάλλονται προσπάθειες για να καταστεί το μαθησιακό περιβάλλον όσο το δυνατόν με λιγότερο άγχος. Το πρόγραμμα σπουδών επικεντρώνεται σε δραστηριότητες που θεωρούνται ότι προωθούν την απόκτηση υποσυνείδητων γλωσσών. Αυτές οι δραστηριότητες χωρίζονται σε τέσσερις κύριους τομείς:

Δραστηριότητες περιεχομένου, δραστηριότητες που εστιάζουν στην εξατομίκευση της γλώσσας, παιχνίδια και δραστηριότητες επίλυσης προβλημάτων.

• Silent Way (SW)

Η SW είναι μια προσέγγιση διδασκαλίας γλωσσών που δημιουργήθηκε από τον Caleb Gattegno και κάνει εκτενή χρήση της σιωπής ως μέθοδος διδασκαλίας. Ο Gattegno ήταν επικριτικός για την γενική εκπαίδευση γλωσσών εκείνη την εποχή και βασίστηκε στη μέθοδο, στις γενικές θεωρίες της εκπαίδευσης και όχι στην υπάρχουσα γλωσσική παιδαγωγική. Η μέθοδος δίνει έμφαση στην αυτονομία των μαθητών και στην ενεργή συμμετοχή τους. Η σιωπή χρησιμοποιείται ως εργαλείο για την επίτευξη αυτού του στόχου. Ο δάσκαλος χρησιμοποιεί ένα μείγμα σιωπής και χειρονομιών για να εστιάσει την προσοχή των μαθητών, να αντλήσει απαντήσεις από αυτούς και να τους ενθαρρύνει να διορθώσουν τα λάθη τους. Η προφορά θεωρείται θεμελιώδης για τη μέθοδο και χρησιμοποιεί ένα δομικό πρόγραμμα σπουδών που επικεντρώνεται στη διδασκαλία ενός μικρού αριθμού λειτουργικών και ευέλικτων λέξεων. Αποφεύγεται η μετάφραση και η επανάληψη και η γλώσσα συνήθως ασκείται σε ουσιαστικά πλαίσια. Η αξιολόγηση πραγματοποιείται με παρατήρηση και ο δάσκαλος δεν μπορεί ποτέ να διεξάγει επίσημο τέστ. Ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της SW είναι η χρήση των ράβδων Cuisenaire, οι οποίοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν για οτιδήποτε (π.χ για την αναπαράσταση αντικειμένων). Η μέθοδος βασίζεται επίσης σε χρωματικούς συσχετισμούς για να βοηθήσει στη διδασκαλία της προφοράς, υπάρχει ένα διάγραμμα χρώματος ήχου που χρησιμοποιείται για να διδάξει τους ήχους της γλώσσας, χρωματιστά γραφήματα λέξεων που χρησιμοποιούνται για εργασία σε προτάσεις και χρωματιστά γραφήματα Fidel που χρησιμοποιούνται για τη διδασκαλία της ορθογραφίας. Αν και η SW δεν χρησιμοποιείται ευρέως στην αρχική της μορφή, οι ιδέες της έχουν επιρροή, ειδικά στη διδασκαλία της προφοράς.

• Community Language Learning (CLL)

Η CLL είναι μια προσέγγιση διδασκαλίας γλωσσών στην οποία οι μαθητές συνεργάζονται για να αναπτύξουν ποιές πτυχές μιας γλώσσας θα ήθελαν να μάθουν. Βασίζεται στην προσέγγιση Συμβουλευτικής, στην οποία ο δάσκαλος ενεργεί ως σύμβουλος και παραφραστής, ενώ ο εκπαιδευόμενος θεωρείται πελάτης και συνεργάτης. Η CLL δίνει έμφαση στην αίσθηση της κοινότητας στην ομάδα μάθησης, ενθαρρύνει την αλληλεπίδραση και θεωρεί ως προτεραιότητα τα συναισθήματα των μαθητών και την αναγνώριση των κόπων στην απόκτηση γλώσσας. Δεν υπάρχει πρόγραμμα διδασκαλίας ή εγχειρίδιο που πρέπει να ακολουθηθεί και οι ίδιοι οι μαθητές καθορίζουν το περιεχόμενο του μαθήματος. Συγκεκριμένα ενσωματώνει τεχνικές μετάφρασης, μεταγραφής και καταγραφής.

Η Αναστασία Γολγάκη είναι εκπαιδευτικός -ιδιοκτήτρια του Κέντρου Ξένων Γλωσσών “Λέξις” στην Κομοτηνή